20. Circulatory system in Human Body (मानब शरिरमा रक्तसंचार )

रक्तसंचार:
शरिरका सम्पुर्ण कोषमा रगतको माध्यमवाट आबश्यक पदार्थ र अनावश्यक को परिवहन गर्न रगत निरन्तर रुपमा मुटु र शरिर मा चलिरहने प्रकृया ।
रक्तसंचार मा भाग लिने अङ्गहरु:
मुटु, रगत, रक्तनली र फोक्सो ।
रगत :
रातो तरल संयोजी तन्तु ।
स्वस्थ वयस्कमा करिव ५.५ लिटर रगत हुने ।
रगतको वनावट:
प्लाज्मा ५५%(पानि ९०% र
१०% प्रोटिन, लवण)
रक्त कोष ४५% (RBC, WBC, Platelets)

प्लाज्मा:
रगतमा हुने पहेलो पारदर्शक पदार्थ ।
रक्तसंचारको कार्य:

अक्सिजन र कार्बनडाइअक्साइडको परिवहन गर्ने ।
पानिको मात्रा सन्तुलन गर्ने ।
हर्मोनलाइ तन्तु सम्म पुर्याउने ।
रगत जम्न नदिइ जमाउने ।
पौष्टिक तत्वहरु शरिरमा पुर्याउन सहयोग गर्ने ।
राता रक्त कोष : इरिथ्रोसाइट्स:(RBC)
न्युक्लियस नभएका , वाइकनकेभ आकार भएका रक्त कोष ।
१ घनमिमि मा: ४५-५० लाख हुने ।
बोन म्यारो मा बन्ने र कलेजो, फियोमा गइ नष्ट हुने ।
१२० दिन आयु हुने ।
राता रक्तकोषको कार्य:
यसमा हुने हेमोग्लोविन ले अक्सिजन सोसेर अक्सिहेमोग्लोविन वनाइ कोषहरुमा अक्सिजन O2 र कार्बनडाइअक्साइडको CO2 को परिवहन गर्ने ।
RBC वा हेमोग्लोविन कम भएमा :
रक्त अल्पता रोग लाग्ने जसबाट चाडै थकाइ लाग्ने, काम गर्न गाह्रो हुने ।
WBC : सेता रक्त कोष: ल्युकोसाइट्स:
अनियमित आकारका, आकार बदलिरहने, न्युक्लियस भएका रक्त कोष ।
वोन म्यारो र लिम्फ नोडमा बन्ने, संक्रमण भएको स्थान मा गइ नासिने ।
केहि दिनको आयु हुने ।
१ घनमिमि मा ४०००-१०००० हुने।
सेता रक्तकोषको कार्य: रोगका किटाणुविरुद्द लड्ने र रोग वाट वचाउने ।
शरिर को प्रतिरक्षा प्रणाली बलियो बनाउने ।
प्लेटलेट्स: थ्रोम्बोसाइट्स :
साना आकारका, न्युक्लियस नभएका रक्त कोष ।
वोन म्यारो मा बन्ने र चोट लागेको स्थान मा गइ नासिने ।
२-३ दिनको आयु हुने ।
१ घनमिमि मा २-४ लाख हुने ।
प्लेटलेट्सको कार्य:
घाउचोटवाट रगत बग्न नदिइ जमाउने ।
रगतको कार्यहरु:
परिवहन:
अक्सिजन र कार्वनडाइअक्साइडकाे परिवहन ।
पौष्टिक तत्व कोषमा लैजाने र अनावश्यक विकार पदार्थको निष्कासन अङ्गसम्म पुर्याउने ।
हर्मोनलाइ तन्तुसम्म पुर्याउने ।
नियन्त्रण:
शरिरकाे तापक्रम नियन्त्रण र सन्तुलन गर्ने ।
पानिको मात्रा नियन्त्रण ।
सुरक्षा:
रोगका किटाणुविरुद्द लड्ने ।
चोटपटक लाग्दा रगत जमाउने ।
ग्लोबुलिनले रोग वाट सुरक्षा दिने ।
मानव मुटु:
दुइ भाग र चारकोठा युक्त मुटु ।
सेप्टम: मुटु लाइ दाया र बाया भागमा वाड्ने विचको मांशपेशी ।
अरिकल: मुटुको माथिल्लो कोठा । दाँया र वाँया अरिकल ।
भेन्ट्रिकल: मुटुको तल्लो कोठा । दाँया र वाँया भेन्ट्रिकल ।
पेरिकार्डियम: मुटु रहने पातलो झिल्लि ।
पेरिकार्डियल फ्ल्युड: मुटु र पेरिकार्डियम विच रहने तरल ।
पेरिकार्काडियल फ्ल्युडको कार्य: यसले गर्दा मुटु ले राम्रो सग पम्प गर्न सहज हुने ।
मुल शिराहरु: सुपेरियर र इन्फेरियर भेनेकाभा: शरिरका विभिन्न भागहरु वाट अशुद्द रगत मुटुको दाँया अरिकल मा ल्याउने रक्तनली ।
ट्राइकस्पिड भल्भ: दाँया अरिकल र दाँया भेन्ट्रिकल विचको तिनपत्रे भल्भ ।
कार्य: रगतलाइ दाया भेन्ट्रिकल वाट दाँया अरिकल मा आउन नदिने ।
बाइकस्पिड वा माइट्रल भल्भ: वाया अरिकल र वाया भेन्ट्रिकल विचको दुइपत्रे भल्भ ।
कार्य: वाया भेन्ट्रिकल वाट अरिकल मा रगत जान नदिने ।
पल्मोनरी/पल्मोनिक भल्भ: दाँया भेन्ट्रिकल र पल्मोनरी धमनी विचको अर्धचन्द्राकार भल्भ ।
कार्य: रगत लाइ पल्मोनरी धमनी वाट दाँया भेन्ट्रिकल मा आउन नदिने ।
एओर्टिक भल्भ: एओर्टा र वाया भेन्ट्रिकल विचको अर्धचन्द्राकार भल्भ ।
कार्य: एओर्टा वाट रगत लाइ वाया भेन्ट्रिकल मा आउन नदिने ।
पल्मोनरी धमनी: दाया भेन्ट्रिकल वाट अशुद्द रगत फोक्सो मा लैजाने रक्तनली ।
पल्मोनरी शिरा: फोक्सो वाट शुद्द रगत मुटुको वाया अरिकल मा ल्याउने रक्तनली ।
एओर्टा/महाधमनी: शुद्द रगत लाइ शरिरका विभिन्न भागहरु मा लैजाने रक्तनली ।
रक्तनली का प्रकार:
धमनी:
बाक्लो भित्ता भएको
रगतको चाप धेरै हुने
भल्भ नहुने
शरिर को भित्री भागमा हुने
शुद्द रगत वोक्ने ( पल्मोनरी धमनी वाहेक )
शिरा:
पातलो भित्ता भएको
रगतको चाप कम हुने
भल्भ हुने
शरिर को सतही भागमा हुने
अशुद्द रगत वोक्ने ( पल्मोनरी शिरा वाहेक )
कोषिका:
शरिरमा धमनी र शिरा विच शुद्द र अशुद्द रगतको साटासाट हुने मसिनो जालिदार रक्तनली ।
रक्त संचारका प्रकारहरु:

पल्मोनरी रक्संतचार:
मुटु र फोक्सो विच हुने रक्त संचार ।

अशुद्द रगत दाँया भेन्ट्रिकल →पल्मोनरी धमनी हुदै फोक्सो →शुद्द रगत पल्मोनरी शिरा हुदै → वाया अरिकल ।
सिस्टमिक रक्तसंचार:
मुटु र शरिर विच हुने रक्त संचार ।

शुद्द रगत वाया भेन्ट्रिकल→एओर्टिक भल्भ हुदै शरिर→अशुद्द रगत →मुल शिराहरु हुदै →दाया अरिकल ।
मुटुको धड्कन:
मुटु निरन्तर खुम्चने र फुक्ने प्रकृया ।
कारण: साइनोअट्रियल नोड ।
रक्तचाप:
रगतले रक्तनली का भित्तामा दिने दवाव ।
२ प्रकारहरु हुन्छन् ।
सिस्टोलिक रक्तचाप:
भेन्ट्रिकल खुम्चदा रक्तनलीमा हुने चाप ।
आर्टेरियल रक्तचापको  माथिल्लो सिमा ।
औसतमा 120 mmHg ।
डायस्टोलिक रक्तचाप:
भेन्ट्रिकल फुक्दा रक्तनलीमा हुने चाप ।
आर्टेरियल रक्तचापको तल्लो सिमा ।
औसतमा 70 mmHg ।
औसत रक्तचाप: सिस्टोलिक / डायस्टोलिक ‍= 120/80 mmHg
रक्तचाप नाप्ने उपकरण: स्फिमोम्यानोमिटर र स्टेथेस्कोप ।
१ मिलि रगतमा हुने रक्त कोष = १००० × (१ घनमिमि मा हुने संख्या)
५ मिलि रगतमा हुने रक्त कोष = ५ × १००० × (१ घनमिमि मा हुने संख्या)

High Blood Pressure: उच्च रक्तचाप हुने कारणहरु:

मोटोपना हुनु

खानपान बढि नुनिलो चिल्लो हुनु

उमेर 40 बढि हुनु

धुम्रपान र मद्यपान गर्नु

तनाव

Diabetes: मधुमेहः

शरिरमा इन्सुलिन हर्मोनको मात्रा कमी भइ रगतमा चिनीको मात्रा बढेको अवस्थालाइ मधुमेह वा सुगर भनिन्छ ।

मधुमेहका लक्षणहरु:

भोक र तिर्खा बढि लाग्नु, पिसावको मात्रा बढि हुनु , तौल घट्नु, घाउ छिटो निको नहुनु, बेहोस हुनु आदी ।

मधुमेहवाट वच्ने उपाय:

पसिना आउने गरि शाररिरिक व्यायाम गर्ने

खानपानमा ध्यान दिनु

तनाव नलिने

Uric Acid: युरिक एसिडः

शरिरको कोष तथा खानावाट प्राप्त हुने प्युरिनको रासायनिक विच्छेदन हुँदा बन्ने अम्ललाइ युरिक एसिड भनिन्छ ।

युरिक एसिडको निष्काशन तथा प्रयोग मृगौलाले गर्छ । मृगौलाले सहि रुपमा कार्य गर्न नसक्दा रगतमा युरिक एसिडको मात्रा बढ्छ ।

युरिक एसिडबाट बच्ने तरिका:

प्रशस्त मात्रामा पानी पिउने

रातो मासु, गेडागुडि, अमिलो अचारहरु नखाने

चेरीको सेवन गर्ने

केहि महत्वपूर्ण फरकहरुः 

	दाँया भेन्ट्रिकल	बाँया भेन्ट्रिकल
१	यसमा दाँया अरिकलबाट रगत आँउछ।	यसमा बाँया अरिकलबाट रगत आँउछ।
२	यसमा अशुद्व रगत रहेको हुन्छ।	यसमा शुद्व रगत रहेको हुन्छ।
३	यसबाट रगत पल्मोनरी धमनी हुँदै फोक्सोमा जान्छ।	यसबाट रगत एओर्टा हुँदै शरिरमा जान्छ।

	दाँया अरिकल	बाँया अरिकल
१	यसमा अशुद्द रगत शरिरवाट आँउछ।	यसम शुद्द रगत फोक्सोवाट आँउछ।
२	यसवाट रगत दाँया भेन्ट्रिकलमा जान्छ।	यसवाट रगत बाँया भेन्ट्रिकलमा जान्छ।
३	यो वाँया अरिकल भन्दा ठुलो हुन्छ।	यो दाँया अरिकलभन्दा सानो हुन्छ।

	धमनी	शिरा
१	शुद्द रगत बोक्ने रक्तनलीलाई धमनी भनिन्छ।	अशुद्द रगत बोक्ने रगतलाई शिरा भनिन्छ।
२	धमनीको भित्ता बाक्लो हुन्छ।	शिराको भित्ता पातलो हुन्छ।
३	यसमा रगतको चाप बढि हुन्छ।	यसमा रगतको चाप कम हुन्छ।
४	यसमा भल्भ हुन्छ।	यसमा भल्ब हुदैन।

	पल्मोनरी/पल्मोनिक भल्भ	एओर्टिक भल्भ
१	यो भल्भ दाँया भेन्ट्रिकल र पल्मोनरी धमनीविच हुन्छ।	यो भल्भ बाँया भेन्ट्रिकल र एओर्टाविच हुन्छ।
२	यो भल्भ खुलेपछि रगत दाँया भेन्ट्रिकलवाट फोक्सोमा जान्छ।	यो भल्भ खुलेपछि रगत बाँया भेन्ट्रिकलवाट शरिरमा जान्छ।
	ट्राईकस्पिड भल्भ	बाईकस्पिड भल्भ
१	यो भल्भ दाँया अरिकल र दाँया भेन्ट्रिकलविच हुन्छ।	यो भल्भ बाँया अरिकल र बाँया भेन्ट्रिकलविच हुन्छ।
२	यो भल्भ खुलेपछि रगत दाँया अरिकलबाट दाँया भेन्ट्रिकलमा जान्छ।	यो भल्भ खुलेपछि रगत बाँया अरिकलबाट बाँया भेन्ट्रिकलमा जान्छ।
३	यो भल्भ अर्धचन्द्राकार र तीनपत्रले बनेको हुन्छ।	यो भल्भ अर्धचन्द्राकार र दुईपत्रले बनेको हुन्छ।